Wizyty Mikołaja Kopernika w Elblągu

Mikołaj Kopernik przebywał w Elblągu wielokrotnie. Pierwsze udokumentowane wizyty wiążą się z okresem, kiedy po studiach za granicą powrócił na stałe na Warmię i rozpoczął służbę kanonika we Fromborku.

Jako sekretarz i osobisty lekarz swego wuja – biskupa Łukasza Watzenrode, towarzyszył mu w posiedzeniach sejmiku pruskiego, który co jakiś czas odbywał się w Elblągu.

20 maja 1504 roku uczestniczył wraz z biskupem warmińskim w uroczystym hołdzie składanym królowi Aleksandrowi Jagiellończykowi w ratuszu Starego Miasta przez elblążan. Jego wizyt w Elblągu było znacznie więcej.  Wiązało się to z rozlicznymi obowiązkami Kopernika jako kanonika warmińskiego oraz faktem, że Elbląg był największym miastem znajdującym się w jurysdykcji duchownej  księstwa biskupów warmińskich.

Mikołaj Kopernik popierał również Łukasza Watzenrode w jego idei powołania wyższej uczelni w Elblągu, która miała powstać w miejscu klasztoru brygidek – obecnej siedzibie Muzeum Archeologiczno-Historycznego.

Los Mikołaja Kopernika z Elblągiem najbardziej złączyła debata o potrzebie reformy monetarnej w Prusach, w której przebieg był zaangażowany przez szereg lat.

W roku 1517 Kopernik ogłasza swój traktat Meditata (łac.Rozważania), który 5. maja 1526 roku przybiera ostateczną postać rozprawy monetarnej  pn. Monete cudende ratio (łac. Zasada bicia monety), w której Kopernik formułuje m.in. postulat zamknięcia pruskich mennic miejskich i utworzenia jednej, wspólnej dla całych Prus Królewskich z siedzibą w Toruniu. Pogląd ten spotkał się ze sprzeciwem tych miast, które korzystały z przywileju menniczego – bicia własnej monety, a do których należał Elbląg.

Wyrazem niechęci elblążan do postulatu Kopernika było wystawienie widowiska-moralitetu pt. „Komedyja sprokurowana przez pewnego biskupa maryjnego” (oryg. Coemedia von einem Morianschen Bischoff ) , które miało miejsce w Elblągu w 1531 roku.  Przedstawienie w formie maskarady odbyło się w okresie sporu miasta z biskupem warmińskim Maurycym Ferberem o prawo wyznawania luteranizmu w Elblągu.

Ulicami Starego Miasta przeszedł wówczas pochód przebierańców, w którym głównymi postaciami byli różni przedstawiciele duchowieństwa katolickiego. Wśród postaci znalazł się Astrolog, utożsamiany z osobą Mikołaja Kopernika.

Wkrótce po śmierci astronoma mieszczanie elbląscy zmienili jednak całkowicie stosunek do niego, tym bardziej, że Elbląg nie utracił przywileju menniczego.

W XVII wieku w Elblągu rozwinął się wręcz kult Kopernika jako genialnego matematyka i astronoma.

W elbląskiej drukarni zostały opublikowane w 1652 i 1653 roku dwie rozprawy: ucznia elbląskiego Gimnazjum Faustyna Morsztyna z Raciborska i jego profesora Henryka Nicolai. Pierwsza praca w formie dysputy zebrała dowody przemawiające za ruchem Ziemi wokół Słońca. Rozprawa profesorska zawierała odpowiedzi na zebrane wszelkie  argumenty przeciwne teorii Kopernika. Istotą wywodów Nicolai było przekonanie, że autorytet teologów – oponentów teorii kopernikańskiej – nie powinien decydować o kwestiach matematycznych.

Taki pogląd był niezwykle nowatorski w Rzeczpospolitej połowy XVII wieku.

W 1657 roku wystawiono w Gimnazjum Elbląskim przedstawienie Targ książkowy, w którym toczą się rozmowy uczniów, którzy wybrali się na targ w celu zakupienia do szkolnej biblioteki książek.

Wśród zakupionych dzieł najbardziej znanych ówcześnie pisarzy i myślicieli, wymieniany jest Kopernik, nazwany następcą Atlasa (dźwigającego niebo) i rodakiem. Ukoronowaniem popularności myśli Mikołaja Kopernika było z pewnością wprowadzenie jej do programu nauczania Gimnazjum Elbląskiego, gdzie wykładano przy użyciu planetarium wykonanego przez Jana Fryderyka Enderscha według instrukcji profesora matematyki Jakuba Woita.